سلمان سید افقهی، معاون بنیاد ملی نخبگان، از «توافق با پلیس برای رسیدگی به دفاتر مهاجرت و جلوگیری از مهاجرت دانشجویان نخبه» خبر داد. او اعلام کرد که پلیس نماینده‌ای در بنیاد نخبگان خواهد داشت تا اطلاعات ورود و خروج نخبگان را در کمتر از یک ساعت فراهم آورد.
در مصاحبه‌ای با خبرگزاری دولتی مهر در تاریخ ۱۹ فوریه (30 بهمن)، سید افقهی نسبت به برخی از کسب‌وکارها در بخش مهاجرت که بدون ارائه مدرک با هزینه‌های پایین‌تر فعالیت می‌کنند، ابراز نگرانی کرد. او تاکید کرد که این دفاتر از سیستم خاصی حمایت مالی می‌شوند.
بر خلاف اظهارات محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق رژیم ایران، در مورد مهاجرت دانشجویی به عنوان «تبلیغات تیره»، سید افقهی این نظریه را رد کرد و انتقاد از دستکاری رسانه‌ای در این موضوع به عنوان «پر کردن تفنگ دشمن» را مطرح کرد.
هفته گذشته ظریف در کنگره حزب مردم‌سالاری ادعا کرده بود که پنج نفر از هر ده دانشجویی که با او ملاقات می‌کنند، از او می‌خواهند رزومه‌هایی با هدف ترک کشور بنویسد.
سید افقهی، در ۲۴ ژانویه (۴ بهمن)، اعلام کرد که مهاجرت نخبگان در کشور در مرحله بحران نیست و بدون افشای منابع، اشاره کرد که تقریباً ۲۰۰۰ نفر که در خارج از کشور تحصیل کرده‌اند، سالانه به ایران بازمی‌گردند.
پیشتر، در سپتامبر ۲۰۲۳ (شهریور ۱۴۰۲)، رئیس انجمن جامعه‌شناسی با اشاره به ناامیدی اجتماعی، به ویژه در میان جوانان و نخبگان، نسبت به قرار گرفتن ایران در آستانه یک «موج بسیار شدید مهاجرت» هشدار داده بود.
همزمان، آیت الله علی خامنه‌ای، از دانشجویان خواست تا در برابر «جاذبه‌های شیطانی» که منجر به افزایش مهاجرت نخبگان آکادمیک می‌شود، مقاومت کنند تا به قله برسند.
در اکتبر ۲۰۲۲ (مهر ۱۴۰۱)، آیت الله خامنه‌ای نخبگان مهاجر را ناسپاس خوانده بود، و اظهار داشت که آنها در ایران رشد می‌کنند و زمانی که وقت آن است که دستاوردهایشان ثمر بدهد، کشور را ترک می‌کنند.
خبرگزاری رکنا، در آگوست ۲۰۲۳ (مرداد ۱۴۰۲)، گزارشی از ویدیویی از دانش‌آموزان برتر کنکور سراسری ۲۰۲۳ منتشر کرد که در آن بسیاری از آنها قصد خود برای ترک ایران را ابراز داشتند، که توسط خانواده‌هایشان تشویق شده بودند.
استرالیا، ایالات متحده آمریکا، کانادا، ایتالیا، فرانسه و سایر کشورهای اروپایی به عنوان مقاصد ترجیحی ذکر شده بودند.
عواملی مانند کمبود فرصت‌های شغلی، محدودیت در پیشرفت شغلی، عدم توانایی در راه‌اندازی کسب‌وکار مرتبط، محدودیت‌های اجتماعی، ناکافی بودن امکانات رفاهی و شرایط اقتصادی نامناسب به عنوان دلایل تصمیم به مهاجرت در مصاحبه‌ها ذکر شده بودند.
در آگوست سال ۲۰۲۳، روزنامه دولتی هم‌میهن روند مهاجرت دانش‌آموزان برتر در رشته‌های ریاضی و فیزیک از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶ را چشمگیر توصیف کرد.
تمامی ۱۰ دانش‌آموز برتر در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ در این رشته‌ها از ایران مهاجرت کرده بودند.
این گزارش نشان داد که در دوره ۱۵ ساله، مجموعاً ۱۱۴ نفر از رتبه‌های برتر ده‌گانه آزمون‌های ریاضی و فیزیک مهاجرت کرده‌اند.
داده‌ها نشان داد که به طور میانگین، ۷۸ درصد از سایر نخبگان نیز از کشور مهاجرت کرده‌اند، در حالی که ایالات متحده، کانادا و سوئیس از مقاصد ترجیحی بودند.
در زمستان ۲۰۲۳، برام صلواتی، مدیر ناظر بر مهاجرت، اعلام کرد که ایران به آستانه ۵۰,۰۰۰ دانشجوی مهاجر رسیده و اکنون از ۶۶,۰۰۰ نفر فراتر رفته است.
او به رشد سریع پدیده «افزایش جمعیت دانشجویان خارجی» اشاره کرد، هرچند آمار دقیق و به‌روزی در دست نبود.
با این حال، داده‌های نظرسنجی ناظر بر مهاجرت ملی در سال ۲۰۲۲ نشان داد که ایران در بین کشورهای فرستنده دانشجو به جهان، در جایگاه هفدهم قرار گرفته است.
تاثیر فرار مغزها بر کشور
فرار مغزها می‌تواند تأثیرات منفی قابل توجهی بر ایران داشته باشد که شامل موارد زیر می‌شود:
۱. کاهش نوآوری و پیشرفت علمی: با از دست دادن نخبگان و متخصصان، کشور در زمینه‌های علمی، فناوری و تحقیقاتی از رقبای بین‌المللی عقب می‌ماند.
۲. ضعف در رشد اقتصادی: نیروی انسانی متخصص و با استعداد نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی دارد. فرار مغزها می‌تواند منجر به کاهش تولید و کارایی اقتصادی شود.
۳. سرمایه‌گذاری ضایع شده: دولت و خانواده‌ها سرمایه قابل توجهی را برای تربیت و آموزش نخبگان صرف می‌کنند. مهاجرت این افراد به معنای از دست دادن این سرمایه‌گذاری‌ها و منافع آتی آنها برای کشور است.
۴. افزایش شکاف طبقاتی: فرار مغزها می‌تواند منجر به ایجاد شکاف‌های طبقاتی بیشتر شود، زیرا افراد با استعداد و تحصیل‌کرده که می‌توانند به کشور کمک کنند، جامعه خود را ترک می‌کنند.
۵. تأثیر بر سلامت و آموزش: مهاجرت پزشکان، معلمان و متخصصان دیگر می‌تواند بر کیفیت خدمات بهداشتی و آموزشی تأثیر منفی بگذارد.
۶. کاهش درآمدهای مالیاتی: از دست دادن نخبگان که می‌توانستند درآمدهای بالایی داشته باشند، منجر به کاهش درآمدهای مالیاتی دولت می‌شود که این امر بر توانایی دولت برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و خدمات عمومی تأثیر می‌گذارد.
در نهایت، فرار مغزها چالشی جدی برای توسعه پایدار ایران است و می‌تواند پیامدهای طولانی‌مدت بر جنبه‌های مختلف جامعه از جمله اقتصاد، بهداشت، آموزش و پیشرفت علمی داشته باشد.
