آیا بحران انرژی ایران در دولت چهاردهم مهار خواهد شد؟

درگشت آیت الله سید ابراهیم رئیسی و همراهانش در سانحه سقوط هلیکوپتر، که با تغییر رئیس دولت همراه خواهد شد، نشان‌دهنده آغاز فصل جدیدی در سیاست داخلی، امور خارجی، و دیپلماسی انرژی دولت ایران است.

صنعت انرژی ایران در دوران ریاست جمهوری رئیسی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو بود، اما پس از درگذشت او، رسانه‌های دولتی به طور مکرر از افزایش صادرات نفت ایران در سال‌های اخیر با وجود تحریم‌های جاری آمریکا و دیپلماسی موفق دولت رئیسی سخن گفتند.

بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی انرژی، ایران سال گذشته ۱۰۰ میلیارد دلار برای یارانه‌های انرژی هزینه کرد، که می‌تواند تلاش‌های دولت برای کاهش کسری بودجه را تضعیف کند. در نهایت، بار مالی این یارانه‌ها بر دوش مردم خواهد افتاد که اغلب با تورم و کاهش قدرت خرید به دلیل وام‌گیری دولت مواجه هستند.

صادرات ۳۶ میلیارد دلاری نفت ایران در سال ۲۰۲۳

در تاریخ ۲۱ مارس (2 فروردین)، محمدرضا رضوانی‌فر، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس گمرک ایران، اظهار داشت که ایران سال گذشته ۳۵.۸۷ میلیارد دلار نفت، ۳۷۰ میلیون دلار برق و ۱.۲۹۳ میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی صادر کرده است.

افزایش صادرات نفت با ارائه تخفیف‌های بیشتر به چین

موضوع افزایش صادرات نفت ایران در سال‌های اخیر، به ویژه در دوران ریاست‌جمهوری رئیسی، با توجه به این که چین به عنوان یک خریدار عمده نفت ایران، بیشترین سود را از واردات نفت ارزان از ایران پس از خروج آمریکا از توافق جامع اقدام مشترک (برجام) برده است، مورد تأکید قرار گرفته است.

با این حال، کارشناسان مستقل انرژی، با استناد به آمار و قیمت‌های جهانی نفت، در مورد میزان نفت فروخته شده ایران در سال گذشته ابراز تردید کرده‌اند.

اگر بر اساس اظهارات جواد اوجی، وزیر نفت، ایران توانسته باشد سال گذشته ۳۵ میلیارد دلار نفت و میعانات گازی بفروشد، باید توجه داشت که بخشی از این صادرات، همان طور که قبلاً توسط اوجی ذکر شده، از میعانات گازی ذخیره شده توسط دولت قبلی (حدود ۵ میلیارد دلار) بوده است.

با در نظر گرفتن قیمت نفت در ۸۳ دلار، اگر میزان فروش نقدی ادعا شده توسط اوجی تقسیم بر قیمت متوسط نفت شود، قیمت نفت فروخته شده به راحتی قابل تعیین است.

سال گذشته، ایران تنها برای ۱.۱۵۳ میلیون بشکه نفت در روز پول دریافت کرد.

به عنوان مثال، اگر وزارت نفت صادرات روزانه ۱.۲۵ میلیون بشکه را ادعا کند، میزان تخفیف به ۳ میلیارد دلار می‌رسد که برابر با ۸ درصد است.

اگر صادرات ۱.۵ میلیون بشکه باشد، تخفیف به ۱۰ میلیارد دلار یا ۲۸ درصد می‌رسد و اگر صادرات ۱.۸ میلیون بشکه باشد، تخفیف به ۱۹ میلیارد دلار یا ۵۴ درصد می‌رسد.

لازم به ذکر است که تحریم‌ها نه تنها بر تخفیف‌های صادراتی تأثیر می‌گذارند بلکه منجر به کاهش تولید و تخریب تجهیزات صنعت نفت نیز می‌شوند.

مسئله‌ای حل نشدنی در نابرابری انرژی

با وجود تلاش‌های دولت‌های مختلف ایران طی دهه گذشته، مشکل کمبود گاز طبیعی و بنزین به طور بنیادین حل نشده است. غلامرضا دهقان نصرآبادی، از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، خاطرنشان کرد:

“نابرابری انرژی واقعیت دارد. در بخش گاز، متوسط نابرابری سالانه ۱۳۲ میلیون متر مکعب است و در اوج مصرف، این مقدار به ۳۱۵ میلیون متر مکعب در روز می‌رسد، که منجر به قطع گاز در صنایع و توقف صادرات گاز می‌شود، که بر درآمدهای ارزی کشور تأثیر می‌گذارد.”

نابرابری مداوم در تولید و مصرف بنزین

نابرابری بنزین به عوامل مختلفی مانند فرسودگی وسایل نقلیه مرتبط است.

خودروهای ساخت ایران دو برابر استانداردهای جهانی سوخت مصرف می‌کنند، و اگر استانداردهای مصرف بنزین جهانی به خودروهای تولید داخلی اعمال شود، ایران می‌تواند مصرف روزانه بنزین خود را به ۶۰ میلیون لیتر کاهش دهد و با صادر کردن ۵۰ میلیون لیتر بنزین، ۱۵ میلیارد دلار درآمد کسب کند.

نابرابری در بخش دیزل

تا سال گذشته، تعادلی بین تولید و مصرف دیزل در ایران وجود داشت، اما به تدریج نابرابری در تولید و مصرف دیزل آشکار شد. با این حال، باید توجه داشت که مصرف دیزل با بنزین متفاوت است.

بر اساس آمار رسمی، حدود ۲۰ درصد دیزل اختصاص یافته به نیروگاه‌ها در کشور قاچاق می‌شود.

برای مقابله جزئی با نابرابری دیزل، دولت رئیسی تقریباً ۸۳۰ میلیون دلار دیزل در سال گذشته وارد کرد.

طرح اضطراری برای افزایش ظرفیت تولید نفت ایران

در دومین جلسه شورای اقتصادی به ریاست محمد مخبر، رئیس‌ موقت دولت، طرح افزایش تولید نفت خام توسط شرکت ملی نفت ایران و طرح کاهش مصرف فرآورده‌های نفتی مورد بررسی و تصویب قرار گرفت.

بر اساس این طرح، تولید نفت کشور باید از ۳.۶ میلیون بشکه در روز به ۴ میلیون بشکه در روز افزایش یابد، که این روند تولید نفت خام را تا ۴۰۰،۰۰۰ بشکه در روز افزایش خواهد داد.

با وجود این که ظرفیت فعلی تولید نفت ایران به ۳.۶ میلیون بشکه در روز نمی‌رسد، این طرح تصویب شد و دولت بعدی نیز نخواهد توانست به راحتی ظرفیت تولید نفت ایران را در کوتاه مدت به ۴ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

نباید از کاهش تدریجی ظرفیت تولید نفت ایران چشم‌پوشی کرد، چون ۸۰ درصد چاه‌های نفت ایران در نیمه دوم عمر تولیدی خود قرار دارند.

به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و زیرساخت‌های ضعیف، وضعیت فعلی صنعت انرژی ایران پیچیده‌تر شده است.

کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و نوسانات در بازار جهانی نفت این مشکلات را تشدید کرده است.