آنچه در این مقاله می خوانید
در سال‌های اخیر، ایران با کمبودهای فزاینده برق در اوج تابستان مواجه بوده است. امسال نه تنها عرضه برق به صنایع به شدت محدود شده است، بلکه خانوارها نیز با قطعی‌های مکرر برق روبرو هستند و ادارات در برخی استان‌ها تعطیل شده‌اند.
کمبود برق ایران در تابستان امسال حدود ۱۴,۰۰۰ مگاوات برآورد شده است، رقمی چشمگیر که معادل دو برابر کل تولید برق آذربایجان است، کشوری که سال گذشته ۳ تراوات ساعت برق (حدود ۱۰ درصد از تولید خود) به ارزش ۴۰۲ میلیون دلار به روسیه، گرجستان، ایران و ترکیه صادر کرد.
به عبارت دیگر، حتی با فرض این که کشورهای همسایه ۱۴,۰۰۰ مگاوات برق اضافی داشته و زیرساخت‌های واردات برق آماده باشد، ایران نیاز به خرید بیش از ۸ میلیارد دلار برق برای فقط سه ماه تابستان دارد.
بر اساس برآوردهای قبلی وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس، ایران باید سالانه ۵,۰۰۰ مگاوات (۷ درصد) به تولید برق خود اضافه می‌کرد تا از کمبودها جلوگیری کند.
با این حال، همان طور که آمارهای رسمی نشان می‌دهد، این هدف در سال‌های اخیر محقق نشده است.
علاوه بر این، برخی از نیروگاه‌های قدیمی کشور از مدار خارج شده‌اند. همزمان، نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی‌ها با ظرفیت کامل خود عمل نمی‌کنند.
برای مثال، ایران در سال ۲۰۲۳ قصد داشت بیش از ۶,۰۰۰ مگاوات نیروگاه جدید راه‌اندازی کند، اما کمتر از یک‌سوم این هدف محقق شد.
آخرین باری که ایران موفق به راه‌اندازی ۵,۰۰۰ مگاوات نیروگاه جدید شد، سال ۲۰۱۰ بود و از آن زمان تاکنون هدف افزایش تولید برق هرگز محقق نشده است. در نتیجه، صادرات خالص برق (تفاوت بین صادرات و واردات) از ۸ تراوات ساعت مثبت در سال ۲۰۱۴ به ۱ تراوات ساعت در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است.
مقامات ایرانی می‌گویند که تراز تجارت برق کشور از تابستان گذشته در حدود صفر بوده است.
آرشیو آمار وزارت نیرو نیز نشان‌دهنده افزایش مستمر واردات و کاهش صادرات برق از سال ۲۰۲۰ به بعد است. این وزارتخانه از ژوئن سال ۲۰۲۳ دسترسی به گزارش‌های ماهانه در مورد وضعیت برق کشور را مسدود کرده است.
عوامل مشکل‌ساز دیگر
علاوه بر نرسیدن به اهداف رشد تولید برق، ادامه اتلاف گسترده نیز بحران انرژی کشور را تشدید کرده است.
آمارهای رسمی از وزارت نیرو و مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ۱۳ درصد از تولید برق ایران در شبکه انتقال و توزیع از دست می‌رود؛ این رقم قابل توجه معادل ۴۰ درصد از مصرف برق خانگی در کشور است.
بهره‌وری پایین نیروگاه‌های حرارتی در ایران یکی دیگر از عواملی است که به بحران کمبود برق دامن زده است.
بیش از یک دهه پیش، ایران قصد داشت تا نیروگاه‌های گاز و بخار را به نیروگاه‌های سیکل ترکیبی تبدیل کند تا بهره‌وری را از حدود ۳۰-۳۳ درصد به ۴۵ درصد افزایش دهد. با این حال، نه تنها این هدف محقق نشد، بلکه اکثر نیروگاه‌هایی که در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده‌اند نیز از نوع غیرکارآمد بخار یا گاز هستند.
از سوی دیگر، نادیده‌گیری انرژی پاک توسط دولت نیز مشکلاتی ایجاد کرده است؛ به طوری که سهم نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در تولید برق ایران در حال حاضر تنها حدود یک درصد است.
این در حالی است که ایران با داشتن ۳۰۰ روز آفتابی، می‌تواند برای توسعه انرژی خورشیدی ایده‌آل باشد.
در سال ۲۰۲۳، دولت ایران قصد داشت تا ۲,۸۵۰ مگاوات نیروگاه‌های جدید خورشیدی و بادی راه‌اندازی کند، اما تنها 2 درصد از این هدف محقق شد.
این مسائل و ناکامی‌ها نشان‌دهنده نیاز فوری به برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری‌های جدی در بخش انرژی برای بهبود وضعیت برق کشور و کاهش وابستگی به منابع غیرکارآمد و آلاینده است.
