بازار دارویی ایران در بحران قرار دارد و کمبودهایی را تجربه می‌کند. این کمبودها گاهی تا قرص‌های سرماخوردگی ساده و محلول‌های نمکی نیز کشیده می‌شود، اما برخی داروها، مانند داروهای تخصصی، انسولین یا داروهای شیمی‌درمانی، همیشه در بحران هستند.
این در حالی است که رئیس سازمان غذا و داروی ایران ادعا می‌کند که ۹۹ درصد داروی کشور به صورت داخلی تولید می‌شود، اما وضعیت کمبود دارو نشان می‌دهد که حجم تولید نتوانسته است نیازهای دارویی و بهداشتی کشور را تامین کند.
با توجه به کمبودهای موجود در بازار و سطح تقاضا، داروهای وارداتی قاچاق در بازار سیاه و به صورت آنلاین خرید و فروش می‌شوند.
داروی انسولین در داروخانه‌ها موجود نیست و فقط در داروخانه هلال احمر قابل یافت است؛ به همین ترتیب، فرمتین در بازار سیاه موجود است. داروهای بیماران سرطانی نیز تنها در بازار سیاه موجود هستند.
از خودکفایی در تولید تا بحران دارویی
در حالی که مسئولان دولتی ادعا می‌کنند که کارخانه‌های داروسازی با تمام ظرفیت فعالیت می‌کنند، وضعیت داروخانه‌ها این ادعا را تأیید نمی‌کند.
سید حیدر محمدی، معاون وزیر بهداشت و رئیس سازمان غذا و دارو، ادعا کرد که بخش بزرگی از داروها به صورت داخلی موجود است. او اظهار داشت: “بسیاری از داروهای ضد سرطان به صورت داخلی و با کیفیت بالا تولید می‌شوند. یک درصد از داروهای مورد نیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شود و این یک درصد ۱۳ درصد از ارزش پولی کل داروهای ما را به خود اختصاص می‌دهد.”
بنابراین، ایران تنها به یک درصد واردات دارو نیاز دارد، اما مشکلاتی که مردم در تهیه و تامین دارو با آن مواجه هستند، در تضاد با ادعای تولید ۹۹ درصدی داخلی است.
روزنامه اعتماد از کمبود دارو در شهرهای مختلف و بیمارستان‌های عمومی گزارش داده است. در بیمارستان عمومی اصفهان به دلیل کمبودها، محلول نمکی جیره‌بندی شده است. کمبود داروهای مخدر، کاهش کیفیت داروها، و عدم وجود تیغ‌های جراحی و دستکش‌ها از دیگر نکات مطرح شده در این گزارش هستند.
در تیرماه ۱۴۰۳ (جولای ۲۰۲۴)، محمد عبدوزاده، رئیس هیئت مدیره سندیکای صنایع دارویی انسانی، درباره مشکلات در بخش تولید صحبت کرد: “بانک مرکزی شرایط دریافت تسهیلات را سخت‌تر کرده و اکنون نه توانایی دریافت مطالبات داریم و نه تسهیلات. در این وضعیت، ثبت سفارش و دریافت ارز برای واردات مواد اولیه بسیار دشوار می‌شود.”
به گفته او، تقریباً ۶۰۰ میلیون دلار از ارز تخصیص‌یافته به بخش دارویی سال گذشته به دلیل کمبود نقدینگی لغو شد. شرکت‌های داروسازی با بحران نقدینگی مواجه هستند و شرکت‌های بیمه نیز به تعهدات خود عمل نمی‌کنند.
در چنین شرایطی، حتی اگر توانایی تولید در کشور وجود داشته باشد، به نظر می‌رسد به دلیل کمبود یا نبود نقدینگی، این امکان عملی نمی‌شود و در این میان، بیماران قربانی می‌شوند.
علاوه بر این مشکلات، در تاریخ ۳۱ تیر ۱۴۰۳ (۲۲ جولای ۲۰۲۴)، عبدوزاده در نامه‌ای به معاون اول رئیس‌جمهور اعلام کرد که به دلیل عدم تعیین کد تعرفه برای ۷۰۰ قلم از فهرست دارویی کشور، شرکت‌های داروسازی قادر به ترخیص مواد اولیه که در گمرک مانده‌اند، نیستند.
تولید ۹۹ درصد از داروی کشور ممکن است با مواد اولیه وارداتی امکان‌پذیر باشد، اما اکنون این مواد در گمرک مسدود شده‌اند و تولیدکنندگان هشدار می‌دهند که بحران دارویی در کشور قریب‌الوقوع است. در حال حاضر، فقط داروخانه‌های خاصی داروهایی مانند انسولین دارند و همانطور که یکی از نمایندگان مجلس اشاره کرد، توزیع آن در شهرهای کوچک بسیار محدود است.
موجی از بحران دارویی در راه است
وحید محلاتی، نایب رئیس هیئت مدیره انجمن شرکت‌های توزیع دارو و مکمل، پیش‌بینی کرده است که بحران دارویی در سه‌ماهه آخر سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴ میلادی) و سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) رخ خواهد داد. او گفت: “قرار بود چهار میلیارد دلار به دارو و تجهیزات اختصاص یابد. اگر آمار دولت را بپذیریم که در سه ماه ۷۰۰ میلیون دلار اختصاص یافته است و این روند برای سایر فصول ادامه یابد (یعنی ضرب در چهار شود)، به رقم چهار میلیارد دلار نمی‌رسیم.”
اگر فروشندگان آنلاین سفارش‌ها را به مدت یک ساعت تأخیر دهند، تمام چت‌ها و مذاکرات را پاک می‌کنند و دیگر پاسخ نمی‌دهند، هیچ اثری باقی نمی‌گذارند.
نبض بازار در دستان دلالان است و آن‌ها از کمبودهای بازار آگاه هستند؛ بنابراین، این کمبودها را با قیمت‌های بالا تأمین می‌کنند.
به این ترتیب ساده، بازار دلالان روز به روز رونق بیشتری پیدا می‌کند، به ویژه در حالی که وضعیت داروها بدتر می‌شود و روزهای تاریکی برای بیماران پیش رو است.
به گفته مجتبی بوربور، نایب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو، بیش از ۶۰ درصد بازار دارویی کشور در دست شرکت‌های نیمه دولتی یا دولتی است. این شرکت‌های دولتی از این بازار سیاه به هزینه جان شهروندان ایرانی سود می‌برند.
