گزارشی از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که با تثبیت نرخ فقر در بالای ۳۰.۱ درصد، یک‌سوم از شهروندان کشور قادر به تأمین نیازهای اولیه خود نیستند.

بر اساس این گزارش، نرخ فقر در ایران در سال ۲۰۲۳ به ۳۰.۱ درصد از جمعیت رسیده است و پیش‌بینی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که این نرخ در سال ۲۰۲۴ در همین سطح باقی خواهد ماند.

نرخ فقر در ایران از سال ۲۰۱۸ به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و در سال ۲۰۱۹ به ۳۱ درصد رسیده است. در طول پنج سال گذشته، این نرخ تنها یک‌بار در سال ۲۰۲۲ با اختلاف تنها ۰.۳ درصد به زیر ۳۰ درصد کاهش یافته است.

کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که به دلیل ثبات نسبی نرخ‌های فقر در چند سال اخیر، می‌توان نتیجه گرفت که نرخ ۳۰ درصد فقر در ایران به وضعیت پایدار تبدیل شده است.

تثبیت نرخ فقر به این معناست که درصدی از جمعیت که زیر خط فقر زندگی می‌کنند ثابت باقی مانده است و بهبود فوری در شرایط زندگی آن‌ها مشاهده نمی‌شود.

یافته‌های اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که شکاف فقر (اختلاف درآمد افراد فقیر نسبت به خط فقر) در ایران به ۰.۲۸ رسیده است.

این شاخص که شکاف درآمد فقرا نسبت به خط فقر را اندازه‌گیری می‌کند، بیانگر احتمال خروج از فقر است. به‌طور کلی، هرچه شکاف فقر بیشتر باشد، احتمال خروج فقرا از فقر کمتر است.

این آمارها نشان می‌دهد که با وجود آن که رشد اقتصادی معمولاً یکی از راهکارهای کلیدی برای کاهش فقر است، نرخ فقر در ایران علیرغم رشد اقتصادی ۴.۵ درصدی در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.

بررسی شاخص‌های فقر نشان می‌دهد که شکاف فقر به میزان اندکی از ۰.۲۸ در سال ۲۰۲۲ به ۰.۲۷ در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است. به عبارت دیگر، در سال ۲۰۲۲، فقرا به‌طور متوسط حدود ۷۲ درصد از درآمد خط فقر را کسب می‌کردند که این رقم در سال ۲۰۲۳ به ۷۳ درصد افزایش یافته است.

در واقع، با استفاده از خط فقر سال ۲۰۲۳، درآمد فقرا نسبت به سال ۲۰۲۲ اندکی افزایش یافته است؛ اما این افزایش جزئی در درآمد کافی نبوده است تا فقر کاهش یابد یا نرخ فقر را کم کند.

دلایل گسترش فقر در ایران

کارشناسان بر این باورند که دلایل اصلی گسترش فقر در ایران، بی‌ثباتی کلان اقتصادی و تورم بالا و مداوم است.

آمارها نشان می‌دهند که طی دهه گذشته، تورم بالا و مداوم به‌طور قابل‌توجهی قدرت اقتصادی جمعیت را هر ساله کاهش داده و باعث افزایش جمعیت فقیر شده است.

دلیل اصلی افزایش فقر در ایران، علیرغم رشد اقتصادی، سهم بالای نفت در رشد اقتصادی است. به این معنا که رشد اقتصادی در ایران همه‌جانبه نبوده است.

به عبارت دیگر، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳ فراگیر نبوده و دهک‌های پایین درآمدی از این رشد بهره‌ای نبرده‌اند.

بر اساس داده‌های بانک مرکزی ایران، رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۲۳ با احتساب نفت ۴.۵ درصد و بدون احتساب نفت ۳.۶ درصد بوده است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص افزایش نرخ فقر در ایران نشان می‌دهد که سیاست‌های حمایتی دولت در سال‌های اخیر موفق نبوده و هزینه اجرای تعهدات مربوط به یارانه‌ها، باری سنگین بر بودجه وارد کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس با بررسی آخرین تحولات اقتصادی ایران تأکید کرده است که سیاست‌گذاران باید از انفعال و تأخیر خودداری کرده و به‌جای آن، سیاست‌های اصلاحی تدریجی را برای رسیدگی به برخی از ناترازی‌های موجود دنبال کنند.

این مرکز بر لزوم ارائه راه‌حل‌های مناسب برای مقابله با ناترازی‌های انرژی، ناترازی‌های بانکی، کسری بودجه و سیاست‌های تثبیت قیمت تأکید می‌کند.

در سال ۲۰۱۸، بانک جهانی اعلام کرد که تقریباً ۴۲۰,۰۰۰ ایرانی زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کنند. همچنین، طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۲۰۱۸، بین ۲۳ درصد تا ۴۰ درصد از کل جمعیت ایران زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

شایان ذکر است که این آمارهای دولتی کاملاً قابل اعتماد نیستند، چون دولت ایران اغلب سعی دارد شرایط را بهتر از آن چه هست نشان دهد. با این حال، آمارهای رسمی همچنان می‌توانند مبنایی برای مقایسه ارائه کنند.