آنچه در این مطلب می خوانید
افزایش شدید نرخ دلار در ایران پس از مخالفت آیت الله خامنه‌ای با مذاکره با آمریکا
دو روز پس از آن که آیت الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، به‌طور علنی با مذاکرات تهران و واشنگتن مخالفت کرد، نرخ دلار در بازار آزاد ایران بیش از ۶۵,۰۰۰ ریال افزایش یافت و از ۹۶۰,۰۰۰ ریال عبور کرد.
از زمان پیروزی دونالد ترامپ (Donald Trump) در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، ارزش ریال ایران در برابر دلار ۳۰ درصد کاهش یافته است، اما سرعت افزایش نرخ دلار در روزهای اخیر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، سازمان برنامه و بودجه ایران پیش‌بینی کرده بود که در صورت باقی ماندن تحریم‌ها، نرخ دلار در سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) به ۱.۱ میلیون ریال و تا سال ۲۰۲۷ (۱۴۰۶) به ۲.۸۵ میلیون ریال خواهد رسید.
پیش‌بینی‌های دولت ایران درباره نرخ دلار بیش از حد خوش‌بینانه بود
هنگامی که سازمان برنامه و بودجه ایران این پیش‌بینی را در سپتامبر ۲۰۲۱ (شهریور ۱۴۰۰) مطرح کرد، نرخ دلار ۲۸۰,۰۰۰ ریال بود.
چهار سال بعد، واقعیت بازار ارز نشان می‌دهد که حتی این پیش‌بینی دولتی نیز بیش از حد خوش‌بینانه بوده است. این سازمان تخمین زده بود که نرخ دلار تا پایان سال جاری به ۷۰۰,۰۰۰ ریال برسد، اما هم‌اکنون از ۹۱۰,۰۰۰ ریال عبور کرده است.
عوامل و دلایل افزایش قیمت دلار
بدون شک، تصمیمات سیاسی رهبران ایران و آمریکا درباره مذاکرات و آینده توافق هسته‌ای (برجام) تأثیر روانی قابل‌توجهی بر نوسانات نرخ ارز داشته است. این موضوع به‌ویژه در روزهای اخیر برجسته شد، زمانی که دونالد ترامپ (Donald Trump) “یادداشتی ریاست‌جمهوری” (Presidential Memorandum) را امضا کرد که بر ادامه سیاست فشار حداکثری علیه ایران تأکید داشت، و متعاقباً آیت الله سید علی خامنه‌ای نیز مذاکرات با آمریکا را رد کرد.
افزایش ناگهانی نرخ ارز همچنین در دوره حملات موشکی ایران به اسرائیل و گمانه‌زنی‌ها درباره اقدامات تلافی‌جویانه اسرائیل مشاهده شد.
با این حال، پس از آن که تهدید فوری حمله اسرائیل به زیرساخت‌های اقتصادی و انرژی ایران کاهش یافت، نرخ ارز کمی تعدیل شد، اما این کاهش بسیار کمتر از میزان جهش اولیه بود. مدت کوتاهی بعد، روند افزایشی مجدداً از سر گرفته شد، که نشان‌دهنده ناتوانی شدید دولت ایران در تأمین ارز موردنیاز بازار است.
به نظر می‌رسد که دولت ایران با بحران فزاینده‌ای در زمینه تأمین ارز از طریق صادرات کالا و نفت مواجه است، و عملاً کنترل خود را بر تثبیت نرخ ارز از دست داده است.
تشدید بحران ارزی ایران؛ افزایش واردات طلا و کاهش درآمدهای نفتی
برای مقابله با مشکلات انتقال درآمدهای ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی، دولت ایران از پاییز ۲۰۲۴ (۱۴۰۳) تاجران را تشویق کرده است تا به‌جای دریافت ارز، طلا وارد کنند. تا دسامبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳)، واردات طلای ایران ۳.۵ برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت و به ۸۱ تن معادل ۶.۳ میلیارد دلار رسید.
این تغییر به این معناست که تاجری که پیش‌تر ارز حاصل از صادرات را از طریق حواله، بازار ارز، تبادل مستقیم با واردکنندگان، یا واردات مستقیم ارز تأمین می‌کرد، اکنون به‌جای آن، طلا وارد می‌کند.
کاهش درآمدهای نفتی ایران از پاییز ۲۰۲۴
مشکل بزرگ‌تر، کاهش درآمدهای نفتی ایران از پاییز ۲۰۲۴، هم‌زمان با دومین حمله موشکی گسترده ایران به اسرائیل و تحریم‌های جدید ایالات متحده علیه ۴۵ نفتکش مرتبط با قاچاق نفت ایران به چین است.
در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن (Joe Biden)، ایران به‌طور قابل‌توجهی صادرات نفت خود را افزایش داده بود. اما پس از اعمال تحریم‌ها بر ده‌ها نفتکش ایرانی در پاییز ۲۰۲۴، صادرات نفتی ایران کاهش یافت.
طبق گزارش شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها، صادرات روزانه نفت ایران از ۱.۹ میلیون بشکه در سپتامبر ۲۰۲۴ به حدود ۱.۳ میلیون بشکه در سه‌ماهه پایانی سال کاهش یافت. تا ژانویه ۲۰۲۵، این رقم همچنان زیر ۱.۶ میلیون بشکه در روز باقی ماند.
تأثیر تحریم‌های آمریکا بر ناوگان نفتکش‌های ایران
کاهش شدید صادرات نفت، همراه با افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل ناشی از تحریم‌های اخیر آمریکا بر ده‌ها نفتکش ایرانی، تأثیر مستقیمی بر درآمدهای ارزی ایران داشته است.
از حدود ۵۰۰ نفتکش که در سال‌های اخیر در قاچاق نفت ایران مشارکت داشته‌اند، تاکنون تنها نیمی از آن‌ها تحت تحریم قرار گرفته‌اند. اما اگر دولت ترامپ (Donald Trump) تحریم‌های گسترده‌ای علیه این ناوگان موسوم به “ناوگان تاریک” (Dark Fleet) یا “ناوگان شبح” (Ghost Fleet) اعمال کند، جمهوری اسلامی با چالش‌های شدید لجستیکی مواجه خواهد شد، به ویژه پس از آن که چین در ژانویه ۲۰۲۵ (دی ۱۴۰۳) ورود نفتکش‌های تحریم‌شده را به بندر شاندونگ (Shandong)، بزرگ‌ترین پایانه واردات نفت ایران، ممنوع کرد.
در تاریخ ۶ فوریه ۲۰۲۵ (18 بهمن ۱۴۰۳)، دولت جدید ترامپ در اولین اقدام تحریمی خود، تحریم‌های مالی علیه یک شبکه بین‌المللی متهم به انتقال نفت ایران به چین اعمال کرد که شامل سه نفتکش بود.
